Obok wykonywanych różnymi technikami obrazów, tkanina artystyczna należy do najbardziej szlachetnych rodzajów dekoracji wnętrz. Tkaniny artystyczne to często dzieła sztuki. które chcemy posiadać dla samego ich piękna – nie tylko dlatego, by zdobiły nasze domy. Najważniejsze rodzaje tkanin artystycznych to kobierce i dywany, arrasy i gobeliny oraz makaty i makramy ścienne.
Spis treści
Kobierce, arrasy i gobeliny
Wschodnie dywany i kobierce oraz zachodnie arrasy i gobeliny tworzone są podobnymi technikami. W większym stopniu różni je treść i typowy rozkład elementów graficznych tkaniny. Do wieszania na ścianach przeznacza się tylko prawdziwe kobierce artystyczne, wytwarzane przede wszystkim w Persji, Turcji i krajach Azji Środkowej – tańsze dywany stosuje się jako tkaniny chroniące podłogi i meble.
Gobeliny artystyczne pochodzą natomiast z zachodniej Europy. Najcenniejsze z nich, klasyczne niderlandzkie i północnofrancuskie gobeliny ścienne, określa się jako arrasy. W odróżnieniu od dywanu, gobelin przedstawia pewne konkretne sceny, jest więc wykonanym w technice tkackiej odpowiednikiem obrazu – najpiękniejsze gobeliny na ścianę poziomem artystycznym i precyzją wykonania detalu dorównują malarstwu olejnemu. Gobeliny przedstawiają najczęściej mity i legendy, herby rodowe, zwierzęta i rośliny oraz sceny polowań. Wyobrażający świat natury gobelin utrzymany w różnych odcieniach zieleni to werdiura.
Makaty ścienne
Makaty to tkaniny pochodzenia orientalnego, o rozmiarach mniejszych, niż kobierce i dywany. Początkowo stosowano je głównie jako muzułmańskie dywaniki modlitewne, następnie także jako dekoracje ścian i namiotów. Były to najczęściej tkaniny przetykane złotymi i srebrnymi nićmi, często dodatkowo dekorowane haftami. Zdobiły je arabeski, wzory roślinne, architektoniczne i geometryczne. Od XVII wieku makaty upowszechniły się w Polsce – zaczęli wytwarzać je polscy i ukraińscy rzemieślnicy, głównie w okolicach Lwowa. Obok motywów typowych wzorów arabskich, pojawiać zaczęły się również wzory ludowe. Tworzone także współcześnie ludowe makaty polskie i ukraińskie należą do najciekawszych elementów dziedzictwa kultury materialnej obu krajów.
Makramy, czyli tkaniny artystyczne ze sznurka
Makrama to tkanina artystyczna wykonywana bez zastosowania igieł, szydełek i drutów – powstaje przez staranne splatanie węzłów, najczęściej z kolorowych sznurków. Nazwa tej techniki także pochodzi z języka arabskiego, sama technika znana była jednak także poza światem islamskim – najstarsze znane makramy pochodzą ze starożytnej Mezopotamii. Zapomniane w pierwszej połowie XX wieku makaty i makramy odzyskały popularność w latach 60. i 70. Stały się niezwykle modne zwłaszcza w ruchu hippisowskim, który cenił motywy ludowe, bogactwo kolorów i dekoracje o wzorach roślinno-kwiatowych. Znaczenie miało również to, że makramy można wykonywać samodzielnie. Stosowano je nie tylko w wystroju wnętrz, ale także jako elementy ubioru i biżuterii (np. hippisowskie bransoletki ze sznurków). Makramy ze sznurka stały się bardzo modne także jako hobby, prace wykonywane samodzielnie jako element do-it-yourself. Jest to jednak stosunkowo trudna technika, polecana raczej zaawansowanym twórcom tkanin artystycznych.
W związku z ludowym pochodzeniem makram, traktowane są one często jako amulety i talizmany. Także dziś stosuje się je często jak zaklinacze snów i łapacze snów. Żywe kolory i wyraziste węzły to od wieków elementy kojarzone z marzeniami sennymi. W ludowej magii makrama na ścianę, zawieszana ponad łóżkiem, zapewniała spokojny sen, a także bezpieczeństwo domu nocą. Podobnie jak makaty i kilimy, makramy artystyczne należą do najpiękniejszych wyrobów polskiego rękodzieła, pełne są przy tym znaczenia symbolicznego. Złożoną symboliką cechują się poszczególne rodzaje węzłów i warkoczy stosowanych w wyplataniu makram.
Zasłony i draperie
Istnieją także tkaniny dekoracyjne, w których największe znaczenie ma nie wzór, ale faktura tkaniny. Lśniące aksamity i miękkie, przyjemne w dotyku atłasy, a więc najczęściej cenne tkaniny jedwabne, także doskonale sprawdzają się jako dekoracje ścian. Misternie układane atłasowe draperie stosowane były często jako dekoracja wnętrz pałacowych, która nadawała im dynamiki. Dekoracje takie upodobał sobie zwłaszcza barok, który operował światłem i cieniem draperii i zasłon, preferując przy tym tkaniny złote. Dziś także chętnie stosuje się tego rodzaju tkaniny w dekoracji wnętrz – wybiera się często nie tylko tkaniny jednolite, ale także wzorzyste, np. adamaszki.